Hauptwerk-orgel van Sonarte

Een uniek ontwerp in samenwerking met Sonarte

In nauwe samenwerking met Wim de Borst van Sonarte te Capelle aan den IJssel is mijn persoonlijke Hauptwerk-orgel ontworpen en gebouwd. Mijn wens: een instrument dat Hauptwerk-samples van topkwaliteit omzet naar klanken die niet van echte pijporgels te onderscheiden zijn. Door gebruik te maken van een Digitaal-Analoog Converter (DAC) uit de Reference-klasse worden de digitale opnamen omgezet naar natuurgetrouwe, analoge klanken. Deze hoogwaardige DAC is zorgvuldig gekozen om elke vorm van vervorming te vermijden.

Pijporgelervaring als uitgangspunt

Als bouwer van pijporgels heb ik zelf duizenden pijpen ontworpen, gesoldeerd en geïntoneerd naar het beeld van de klank die ik voor ogen had. Iedere pijp creëert na aanblazing een complexe, voortdurend wisselende golfvorm. De toon leeft — hij ademt en verandert continu, met subtiele fluctuaties die zich nooit exact herhalen. Die natuurlijke beweeglijkheid maakt het geluid levendig, net zoals bij elk akoestisch muziekinstrument.

Na het intoneren plaats ik de pijp op de windlade in de orgelkast, die vervolgens als klankkamer fungeert. Hier worden de individuele pijptonen gebundeld tot één expressieve klankbron.

Directe klankbeleving voor de musicus

Het direct kunnen horen van de pijpen is voor mij essentieel bij het musiceren — net als bij andere muziekinstrumenten. Door het indrukken van toetsen ontstaat een mix van klanken uit meerdere “pijpen”. In dit Hauptwerk-orgel zijn dat high-end luidsprekers die de klankbron vormen en het samengestelde geluid laten klinken.

Deze luidsprekers zijn ingebouwd in speciaal ontworpen kasten die geoptimaliseerd zijn voor een perfecte klankoverdracht. Ze verbergen in een traditionele orgelkast zou afbreuk doen aan hun prestaties.

Subbasklank: Diepe graviteit in de lage tonen

Voor de basklanken is een speciaal luidsprekersysteem ontwikkeld, geïnspireerd op een houten Subbaspijp. De lage tonen worden daardoor met een fluweelzachte diepte en indrukwekkende intensiteit weergegeven. Deze benadering verleent de bassen een gevoel van graviteit dat anders moeilijk te realiseren is.

Natuurlijke nagalm en akoestiek via convolution

De beleving van ruimte begint met de eerste reflectie van klank in de ruimte, gevolgd door secundaire reflecties van meer afgelegen oppervlakken. Deze natuurlijke nagalm zorgt voor een opbloeiend en weer uitstervend geluid — een cruciaal onderdeel van het orgelspel. Dankzij convolution reverb en IR-opnames (impulse responses) kan het Hauptwerk-orgel deze akoestische ervaring natuurgetrouw reproduceren.

Kom luisteren: ervaar het verschil zelf

De klanken verschillen niet van de klanken uit echte pijpen — iedereen is welkom om dat zelf te beoordelen.

---

Voortreffelijke Hauptwerk-sample sets

Schnitger-orgel van de Martinikerk in Groningen

Twee voorwaarden bepalen de waarde van een sample set:

1. Het orgel moet een reputatie hebben van hoge muzikale waarde.
2. De samples moeten alle karakteristieke eigenschappen van de pijpen nauwkeurig vastleggen.

De manier van aanslaan — staccato, portato of legato — laat een pijp verschillend klinken, en deze nuances moeten hoorbaar zijn in de opname. Het Schnitger-orgel van de Martinikerk in Groningen is daar een prachtig voorbeeld van: het bezit een kleurrijke, ontspannen klank.

Een pijp met een ontspannen aanspraak laat bij lichte winddruk al klank horen, en bij toenemende druk groeit het volume geleidelijk. De overgang van de wind door de kernspleet naar het bovenlabium is cruciaal voor de klankkleur. De sonore klank van het Martinikerk-orgel is een toonbeeld van de Noord-Duitse barokstijl, waarin orgelbouwers wisten hoe ze met verfijnde intonatie grootse klankschoonheid konden bereiken. Dat verloren ambacht is in de vorige eeuw opnieuw ontdekt.

👉 Zie: Orgel Martinikerk

Barokorgel van de Prytanée in Frankrijk

Een indrukwekkend voorbeeld van Midden-Duitse barokklank is het barokorgel uit 1640 in de Prytanée in Frankrijk. Deze sample set lijkt sterk op het Couperin-orgel van de Vrije Universiteit in Amsterdam.

Het orgel bespeelt een zeer lage winddruk, wat resulteert in een ontspannen en vloeiende klank — een typisch Italiaans principe. Dankzij de uitmuntende akoestiek van de kerk klinkt het orgel overal in de ruimte evenwichtig.

Van alle sample sets klinken deze klanken zonder enige aanpassing het meest mild en evenwichtig. Door nauwkeurige intonatie van de samples heb ik de klankschoonheid nog verder kunnen verbeteren. Het resultaat: elke toon toont nu duidelijk zijn eigen karakter, met een perfect hoorbare aanspraak en toonvorming — beter dan ik ooit eerder in een sample had gehoord.

👉 Zie: Orgel Prytanée

Historisch geïnspireerd: Rudolf Janke-orgel in Bückeburg

Met de herontdekking van het oude orgelmakersambacht zijn nieuwe orgels gebouwd die de historische klankwaarden opnieuw tot leven brengen. De orgels van Jürgen Ahrend zijn hier al bekende voorbeelden van.

In dezelfde geest bouwde Rudolf Janke voor de Stadtkirche van Bückeburg een orgel dat geheel in de stijl van de Midden-Duitse barok is uitgevoerd. Ondanks dat het een nieuw instrument is, dragen de klanken alle kenmerken van de historische stijl. Janke beheerst het ambacht tot in de finesse.

Zijn verfijnde intonatie is internationaal geprezen: de klanken zijn helder en transparant, maar dragen ook een diepe Gravität. Vooral de fluitregisters laten dit horen bij het spelen van bijvoorbeeld de Triosonates van Bach.

👉 Zie: Orgel in Bückeburg

Authentiek Noordduits barokorgel in Lüdingworth

Het orgel van de St. Jacobikerk in Lüdingworth, gebouwd door Antonius Wilde in 1598 en later uitgebreid door Arp Schnitger, is een schoolvoorbeeld van de Noord-Duitse orgelbouwtraditie. Het Rugwerk dat Schnitger toevoegde, verrijkte het klankspectrum.

De klank van dit orgel is zowel krachtig als zangerig. Een combinatie van Gravität en vocale helderheid zorgt voor een bijna menselijke kwaliteit. De boventonen vormen hier een zogenaamde Formant — een karakteristieke groep boventonen die herkenbaar blijft, ongeacht de toonhoogte, vergelijkbaar met hoe klinkers in de menselijke stem werken.

👉 Zie: Schnitger-Wilde orgel

---